Ponad tysiąc filmów w jednym w miejscu i czasie… Największa wystawa o polskim kinie została otwarta 12. października 2023 roku w Narodowym Centrum Kultury Filmowej w Łodzi (NCKF).
W „Kinie Polonia” każdy trafi na ulubiony tytuł, bohatera, aktora. Spotka go w filmie, kadrze, projekcji, plakacie, a czasami tylko w dokumencie… Będzie można zobaczyć pierwszy polski film fabularny i jak Polacy budowali potęgę Hollywood. Czy marszałek Piłsudski lubił wesołe filmy, a Cybulski zawsze grał w ciemnych okularach. „Kino Polonia” odpowie też czy Miś Uszatek zawsze miał oklapnięte uszko?
Ta wystawa jest zapierającą dech w piersiach opowieścią o ponad 120-letniej polskiej kinematografii – od jej prapoczątków po dzień dzisiejszy. Od Kazimierza Prószyńskiego, który skonstruował jedno z pierwszych urządzeń do rejestracji ruchomych obrazów, przez Aleksandra Hertza, który stworzył podwaliny przemysłu filmowego, przez lata 30. XX wieku, wojnę i socrealizm, po Polską Szkołę Filmową i Kino Moralnego Niepokoju, po Andrzeja Wajdę, Krzysztofa Kieślowskiego i Pawła Pawlikowskiego, których dzieła rozsławiły polską kulturę na świecie.
W podroży po rodzimym kinie widzom towarzyszyć będą legendarni reżyserzy, producenci i scenarzyści. Bohaterami wystawy są ci, którzy kino wynaleźli i z każdym kolejnym odkryciem rozwijali, oraz ci, którzy kinem zarządzali – prowadząc wielkie wytwórnie filmowe lub wiejskie kina w domach kultury. Ekspozycja NCKF-u oddaje głos scenografom i montażystkom, krytykom i historykom filmu, archiwistom i prelegentom klubów filmowych. Nie brakuje na niej artystów, dla których film był jedynie materią awangardowych eksperymentów, a także filmowców amatorów, którzy za ostatnie grosze realizowali tysiące dzieł z potrzeby serca i miłości do kina. „Kino Polonia” opowiada o filmach i zjawiskach, które już na zawsze pozostaną częścią naszej kultury: o „Dybuku”, „Eroice”, „Faraonie” i „Dekalogu”, o słynnym na całym świecie kinie jidysz i nagradzanej na festiwalach Polskiej Szkole Filmowej, o imponującym dorobku twórców filmu animowanego i rozkwitających obecnie serialach platform VOD.Na trzech kondygnacjach i 1500 metrach kwadratowych znajdą się setki obiektów z dziejów polskiej kinematografii: plakatów, kamer, projektorów, kostiumów, rekwizytów i dokumentów produkcyjnych. Zgromadzony został niezwykły zestaw pamiątek, pozyskano ogrom filmów, stworzono dziesiątki wideoesejów, kolaży filmowych i mappingów. Staraniami NCKF-u zrekonstruowane zostało najstarsze urządzenie do wyświetlania ruchomych obrazów – biopleograf, kupionych i odnowionych zostało 100 kultowych strojów ze słynnych polskich filmów, a w gablotach znajdą miejsce, obok najcenniejszych nagród dla rodzimych filmowców, także urocze kukiełki Misia Uszatka i Pingwina Pik-Poka, które tuliły do snu dzieci od kilku pokoleń.
– Nie unikamy klasycznych dla muzeów kina form przedstawieniowych, ale za cel postawiliśmy sobie audiowizualny spektakl – mówi Rafał Syska, dyrektor Narodowego Centrum Kultury Filmowej w Łodzi. – U nas film manifestuje się w wielkoformatowych projekcjach, w klipach wyświetlanych na monitorach i w interaktywnych stanowiskach edukacyjnych. Nie jest zastępowany ekspozycją wydruków ściennych i gablot wypełnionych pamiątkami w postaci sztucznych wąsów i statuetek Oscara. Dwa dominujące kolory architektury wystawy – biel i czerń – sprawiają, że to dopiero film wyświetlany na membranach, ścianach, w ekranach telewizorów staje się obiektem najważniejszym.
Przygotowano: 5 godzin materiału audiowizualnego, 5 unikalnych instalacji multimedialnych, 50 projekcji filmowych, 50 stanowisk interaktywnych, 500 metrów kwadratowych wydruków wielkoformatowych. W wędrówce po historii polskiego kina pomagać będą zwiedzającym stanowiska interaktywne, ekrany dotykowe, makiety, grafiki i bogata audiosfera.
„Kino Polonia” to jedno z największych przedsięwzięć ekspozycyjnych ostatnich lat, to nie tyle wystawa, ile audiowizualny spektakl, zapraszający do swego wnętrza zwiedzającego w każdym wieku.– Nigdzie na świecie nie powstała wystawa poświęcona jednej kinematografii narodowej w takiej skali jak w NCKF-ie, ujmując w równych proporcjach kino najdawniejsze i najnowsze, filmy fabularne, dokumentalne i animowane, dzieła artystyczne i komercyjne hity – podkreśla dyrektor Rafał Syska.
Ekspozycję, która nawiązuje do audiowizualnej tożsamości Łodzi (dziedzictwa Szkoły Filmowej, Wytwórni Filmów Fabularnych, Muzeum Kinematografii), ulokowano w siedzibie Narodowego Centrum Kultury Filmowej przy ul. Targowej 1/3 w Łodzi. NCKF jest wyspecjalizowanym oddziałem „EC1 Łódź – Miasto Kultury”, jednej z najważniejszych instytucji Łodzi. Obok NCKF-u znajdują się tu: Centrum Nauki i Techniki, a także Strefa dla Dzieci zwana „Ulicą Żywiołów” i Planetarium) oraz Centrum Komiksu i Narracji Interaktywnej (gdzie upowszechniane jest dziedzictwo polskiego komiksu i gier wideo).
Budynek NCKF-u o przeszklonej, nietypowej elewacji znajduje się tuż obok dworca Łódź Fabryczna, tworząc z nim i kompleksem EC1 Nowe Centrum Łodzi. Gmach ten (budynek EC1 Wschód) jest jednym z najchętniej fotografowanych obiektów miasta obchodzącego w tym roku 600. urodziny. Stał się symbolem nowoczesnej architektury i dowodem udanej rewitalizacji poprzemysłowej części miasta, obiektów byłej łódzkiej elektrociepłowni.
– Losy powstania Narodowego Centrum Kultury Filmowej przypominają scenariusze filmów z gatunku kina akcji, przygody i thrillera – mówi Błażej Moder, dyrektor „EC1 Łódź – Miasto Kultury”. – Z tego powodu trudno opisać emocje towarzyszące otwarciu wystawy „Kino Polonia”, która jest sercem NCKF. Jestem przekonany, że naszą opowieść o historii polskiej kinematografii pokochają widzowie w każdym wieku z każdego zakątka Polski, a także goście z zagranicy.
Centrum powołano w 2015 roku. Współprowadzą go Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Miasto Łódź. Od początku kieruje nim dr hab. Rafał Syska, prof. Uniwersytetu Jagiellońskiego, autor koncepcji NCKF. Podstawowym wyzwaniem była konieczność dostosowania budynku, pierwotnie przeznaczonego na inne cele, do nowych programów, w tym do umieszczenia w nim wystawy „Kino Polonia”. Ekspozycja powstawała w niełatwych warunkach – w czasach pandemii, wzrostu cen usług budowlanych i wojny w Ukrainie.
Stworzenie „Kina Polonia” i kompleksu sal edukacyjnych oraz ekspozycji „Materia kina” i sal kinowych nie byłoby możliwe bez wsparcia z funduszy Unii Europejskiej. Pieniądze pozyskano z dwóch grantów unijnych. Pierwszym był projekt z Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Łódzkiego: Zintegrowane Inwestycje Terytorialne (prawie 17,7 mln zł); drugim – projekt z Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko (ponad 25,8 mln zł). Operatorem pierwszego był Urząd Marszałkowski Województwa Łódzkiego i ostatecznie za te pieniądze powstała wystawa „Materia kina” i trzy sale kinowe. Operatorem drugiego było Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego i stworzono za nie wystawę „Kino Polonia” oraz sale edukacyjne.
Równocześnie otwarto drugą ze stałych wystaw „Materię kina”, która opowiada o filmie poprzez proces jego powstawania – od inspiracji i scenariusza, przez wybór ekipy filmowej i obsadę aktorską, po premierę i udział w festiwalach. Unikatowość tej ekspozycji polega na tym, że jednym ze sposobów jej zwiedzania będzie wejście do gry w produkcję filmu.
Obie wystawy są ściśle powiązane z edukacją filmową. Przygotowano też studia: efektów specjalnych, telewizyjne, dźwięku, animacji poklatkowej i postprodukcji. Będą z nich korzystać dzieci i młodzież, rodziny i grupy znajomych, amatorzy i profesjonaliści.
Jeszcze w tym roku mają być otwarte trzy kinowe sale (jedna na ok. 170 miejsc i dwie po 49 foteli). Wszystkie zostały wyposażone w wysokiej jakości sprzęt projekcyjny i dźwiękowy, a największa – w projektory 35 mm. W salach kinowych, oprócz pokazów repertuarowych, odbywać się będą premiery filmowe, pokazy specjalne, projekcje festiwalowe, przeglądy i akademie (zarówno kina światowego, jak i w powiązaniu z wystawą Kino Polonia – filmu polskiego).
W przyszłości powstanie również dwupoziomowa biblioteka filmowa i trzecia wystawa stała „Mechaniczne oko”. Dla premier i festiwali przystosowano prestiżową przestrzeń Hali Maszyn, gdzie zainwestowano w ustroje akustyczne i projektor DCP.
– NCKF jest ukierunkowany na wystawiennictwo edukacyjne, działalność popularyzatorską, badawczą, kinofilską, aktywizacyjną i testującą przyszłość audiowizualnych mediów – podkreśla Rafał Syska, dyrektor NCKF w Łodzi. – Nie chcemy być sarkofagiem archiwistyki kina, lecz miejscem, w którym eksploracja historii i teraźniejszości filmu będzie zapośredniczana przez postkinowe narzędzia komunikacji z widzem, o którym i dla którego powstają filmy.
